Սթիվեն Հոքինգ
Բրիտանացի հայտնի ֆիզիկոս, տեսաբան Սթիվեն Հոքինգը, Բի-Բի-Սի-ին տված իր հարցազրույցում խոսել է իր հայ ուսուցիչ Տիգրան Թահթայի մասին. «Նրա դասերն աշխույժ էին և գրավիչ: Ամեն բան կարող էր քննարկման առարկա դառնալ: Մենք միասին ստեղծեցինք իմ առաջին համակարգիչը: Շնորհիվ պարոն Թահթայի’ ես դարձա Քեմբրիջի համալսարանի մաթեմատիկայի ամբիոնի պրոֆեսոր, ամբիոն, որը ժամանակին գլխավորել է Իսահակ Նյուտոնը»,- ասել է Հոքինգը: Նա հավելել է, որ յուրաքանչյուր առանձնահատուկ մարդու թիկունքում կանգնած է առանձնահատուկ ուսուցիչ: «Այսօր մեզ ավելի քան անհրաժեշտ են մեծ ուսուցիչներ: Մենք պետք է հասկանանք, թե որքան կարևոր են նրանք»:
Տիգրան Թահթան (1928-2006 թթ.) ցեղասպանությունից փրկված և Մանչեսարում հաստատված ծնողների զավակ էր, մաթեմատիկայի բնագավառում բազմաթիվ աշխատությունների հեղինակ:
Սթիվեն Ուիլիամ Հոքինգ անգլիացի ֆիզիկոս-տեսաբան ու տիեզերաբան է: Նա է հիմնադրել Քեմբրիջի համալսարանի տեսական տիեզերաբանության կենտրոնը։ Հոքինգը Պապական գիտությունների ակադեմիայի անդամ էր, նախագահի ազատության շքանշանակակիր։
2002 թվականին հարցման արդյունքում Բիբիսի֊ն հրապարակեց բոլոր ժամանակների 100 մեծագույն բրիտանացիների ցանկը, որտեղ Հոքինգը զբաղեցնում էր 25֊րդ տեղը։ Գիտնականը 1979֊ից 2009 թվականները եղել է Քեմբրիջի համալսարանի մաթեմատիկայի դասախոս։ Հասել է կոմերցիոն հաջողությունների շնորհիվ իր գիտահանրամատչելի աշխատույթունների, որտեղ նա խոսում է իր սեփական տեսություններից և ընդհանուր առմամբ տիեզերաբանությունից:
Սթիվեն Հոքինգը ծնվել է 1942թվականին Օքսֆորդում, ուր Լոնդոնից տեղափոխվել էին նրա ծնողները՝ գերմանական ավիացիայի ռմբակոծություններից փախչելու նպատակով:
Հայրը՝ Ֆրենկ Հոքինգը, աշխատում էր բժշկական կենտրոնում։ Մայրը՝ Իզաբել Հոքինգը, աշխատում էր նույն կենտրոնում՝ որպես քարտուղարուհի։ Ընտանիքում՝ Սթիվենից բացի, դաստիարակվում էին ևս երկու երեխաներ. կրտսեր քույրերը՝ Ֆիլիպան ու Մերին և որդեգրված եղբայրը՝ Էդվարդը։
1950 թվականին երբ հայրը դարձավ Բժշկական հետազոտությունների ազգային ինստիտուտի մակաբուծաբանության բաժնի վարիչ, Հոքինգը և իր ընտանիքը տեղափոխվեցին Սուրբ Ալբանս, Հերթֆորդշայր։ Սուրբ Ալբանսում ընտանիքը համարվում էր բավական խելացի և որոշ չափով տարօրինակ ընտանիք։ Նրանք ապրում էին շատ համեստ։
1962 թվականին Հոքինգը ավարտել է Օքսֆորդի համալսարանը, իսկ 1966 թվականին պաշտպանել է իր դոկտորական աշխատանքը՝ «Տիեզերքի ընդլայնման առանձնահատկությունները» թեմայով։
1965 թվականից Հոքինգը աշխատել է որպես գիտաշխատող Քեմբրիջի Գոնբիլ և Կիզ քոլեջում, ապա աշխատել է Տեսական աստղաբանության ինստիտուտում, կիրառական մաթեմատիկայի եւ տեսական ֆիզիկայի անբիոններում: 1979 թվականից եղել է մաթեմատիկայի պրոֆեսոր։ 1974-1975 թվականներին նա Կալիֆորնիայի տեխնոլոգիական ինստիտուտի բարձր կրթաթոշակ ստացող ուսանող էր։
Ինքն իր մասին Հոքինգը ասել է, որ լինելով մաթեմատիկայի պրոֆեսոր, նա դպրոցական տարիներին երբեք մաթեմատիկական կրթություն չի ստացել։ Օքսֆորդում իր դասավանդման առաջին տարում նա ավարտեց իր դասախոսությունը պահանջած ժամանակից երկու շաբաթ շուտ:
Հոքինգը տառապել է հազվագյուտ հիվանդությամբ ։ Այդ հիվանդությունը տասնամյակներ շարունակ նրան աստիճանաբար անդամալույծ է դարձրել։ Հոքինգը մի շարք դժվարությունների միջով է անցել Օքսֆորդում սովորելու իր վերջին տարվա ընթացքում․ նա մի քանի անգամ ընկել է աստիճաններից և քայլելիս: Խնդիրներն առավել վատթարանում են, և նա սկսում է խոսելիս հաճախ հնչյունները կուլ տալ։ Նրա ընտանիքը նկատում է այս փոփոխությունները, երբ նա վերադառնում է տուն Սուրբ Ծննդյան տոներին ։ Շուտով բժշկական հետազոտություններ են սկսում։ Բժիշկները հաղորդում են, որ նրան ապրելու համար մնացել է 2 տարի։ Խոսելու կարողությունից զրկվելուց հետ նա կարողանում էր հաղորդակցվել այլ անձանց հետ շնորհիվ խոսքի սինթեզատորի, որը սկզբում կառավարում էր ձեռքի իսկ հետագայում վզի մկանների միջոցով։
Հոքինգը մահացել է 76 տարեկան հասակում՝Քեմբրիջի իր տանը 2018 թվականին։
2006 թվականին գիտնական Հոքինգը համացանցում բաց հարց է ուղղում ժողովրդին․ «Այս աշխարհում, որը թե՛ քաղաքական, թե՛ հասարակական, թե՛ էկոլոգիապես առումներով գտնվում է քաոսի մեջ, ինչպե՞ս կարող է մարդկությունը գոյատևել հաջորդ 100 տարիների ընթացքում։» Ավելի ուշ նա պարզաբանում է․ «Ես չգիտեմ պատասխանը։ Այդ պատճառով էլ հարցնում եմ, որպեսզի մարդկանց դրդեմ մտածել այդ մասին և տեղյակ լինել այն վտանգների մասին, որոնց առջև մենք շուտով կանգնելու ենք։»
Խոսքը միջուկային պատերազմի, գենետիկորեն ստեղծված համավարակների, վիրուսների և անհայտ վտանգների մասին է: Հոքինգը կարծում էր, որ կյանքը Երկիր մոլորակի վրա վտանգված է։ 2010 թվականին նա ասել է․ «Եթե այլմոլորակայիններն այցելեն մեզ, ես կարծում եմ արդյունքը կլինի այնպիսի մի բան, ինչպես երբ Քրիստոֆեր Կոլումբուսը առաջինը ոտք դրեց Ամերիկա, ինչն այդքան էլ լավ ազդեցություն չունեցավ ամերիկացի հնդիկների վրա։
Հոքինգը պնդում էր, որ արհեստական բանականությունը կարող է վճռական լինել մարդկության ճակատագրի որոշման համար։
Սթիվեն Հոքինգի մտքերից`
Ոչ ոք չի կարող վիճել մաթեմատիկական թեորեմայի հետ:
Շատ սցենարներ կան, թե ինչպես կյանքը կվերանա երկրի երեսից։ Ես լավատես եմ, ես հավատում եմ, որ մենք անպայման կհասնենք աստղերին:
Գիտելիքի ամենամեծ թշնամին ոչ թե տգիտությունն է, այլ գիտելիքի առկայության պատրանքը:
Ես պատկերացում էլ չունեմ՝ ինչքան է իմ IQ-ն։ Նրանք, որոնց հետաքրքրում է իրենց IQ-ն, ուղղակի անհաջողակներ են:
Եթե զգում եք, որ հայտնվել եք սև խոռոչիմեջ, մեկ է՝ մի հանձնվեք. ելք կա:
Ես ուզում եմ ասել, որ սև խոռոչները այնքան էլ սև չեն, որքան թվում են։ Դրանք հավերժական բանտեր չեն, ինչպես կարծում էին առաջ։ Դրանցից ելք կա, և գուցե նաև ելք՝ դեպի ուրիշ տիեզերք:
Մարդը միակ կենդանի էակն է, որը գիտի՝ իրեն մահ է սպասում, և միակն է, որը կասկածում է դրա անդառնալիության վրա:
Շուտ մեռնելու հեռանկարը ինձ ստիպեց հասկանալ, որ կյանքն արժանի է ապրելու:
Թերևս ես հավատում եմ Աստծուն.Աստված ասելով ես հասկանում եմ այն ուժերի մարմնավորումը, որոնք ղեկավարում են Տիեզերքը:
Իմ նպատակը բավական պարզ է. ես ուզում եմ հասկանալ Տիեզերքը, ինչո՛ւ է այն այսպիսին և ինչո՛ւ ենք մենք այստեղ:
Աստղագետները բավական խելացի են. նրանք իրենց տեսություններն այնքան մշուշոտ են կառուցում, որ ցանկացած ելքի դեպքում դրանք սխալ չլինեն:
Բոլոր համակարգերից, որոնք մենք ունենք, ամենաբարդը մեր սեփական մարմիններն են:
Իմ ողջ կյանքի ընթացքում ես զբաղվել եմ այն գլխավոր հարցով, որի հետ մարդկությունն առնչվում է, և փորձել եմ պատասխան գտնել։ Գուցե հենց այդ պատճառով էլ ես ավելի շատ գրքեր եմ վաճառել ֆիզիկայի մասին, քան Մադոննան՝ սեքսի:
Այնտեղ, որտեղ կյանք կա, հույս էլ կա:
Գուցե ես ինչ-որ հարցում վատը չեմ, բայց ես Էյնշտեյնը չեմ:
Կյանքը ողբերգական կլիներ, եթե այդքան զվարճալի չլիներ:
Միսաք Մինասյան 