2) Լրացրու՛ բաց թողնված բառը թթուների, հիմքերի և աղերի էլեկտրոլիտային դիսոցման վերաբերյալ` հետևյալ նախադասությունում.

Աղերը դիսոցվում են անմիջապես և լրիվ:

3) Ըստ քիմիական հատկությունների, ո՞ր տիպի օքսիդներին է պատկանում BeO:

• հիմնային
• թթվային
• երկդիմի

  նատրիումի օքսիդ

4.) Որքա՞ն է թթվածնի զանգվածային բաժինը (%) ծծմբային թթվի մոլեկուլում:

(պատասխանը ներկայացրու տասնորդական թվի ճշտությամբ)

64%

Zn+H2So4=zmso4+h2

zn+hci =zncl2+h2

fe+h2o=fe3o4+h2

ch4+h2o =co2+h2

ch4=c+h2

Ջրածինը (Hydrogenium` լատիներեն ջուր ծնող) պարբերական համակարգի առաջին պարբերության՝ առաջին խմբի, մեկ կարգաթվով տարրն է: 

ջրածին տարրի նշանը

Ջրածնի ատոմն ունի ամենապարզ կառուցվածքը` մեկ դրական լիցքով միջուկի  շուրջը սփռված է մեկ էլեկտրոն:

 ջրածնի ատոմի կառուցվածքը

Միացություններ առաջացնելիս  ջրածինը հիմնականում ցուցաբերում է մետաղական հատկություն, այսինքն՝ տալիս է  մեկ էլեկտրոն և ձեռք է բերում +1 լիցք:

H0−1e→H+

Իսկ որոշ պայմաններում ոչ մետաղական հատկություն` ընդունում է էլեկտրոն (օրինակ՝ մետաղների հետ առաջացած միացություններում)  և ձեռք բերում −1օքսիդացման աստիճան:  

H0+1e−→−H−

Միացությունների ձևով ջրածինը չափազանց տարածված տարր է: Նա  կազմում է  ջրի զանգվածի 11 %-ը, մտնում է բոլոր բուսական` մրգերի, բանջարեղենների, թթուների,  և կենդանական նյութերի` ճարպերի, սպիտակուցների,  ածխաջրերի, նավթի, և շատ այլ հանքային նյութերի բաղադրության մեջ: 

Նա կազմում  է արեգակի և աստղերից շատերի զանգվածի կեսից ավելին: Արեգակնային համակարգի ամենամեծ մոլորակը` Յուպիտերը, համարյա լրիվ կազմված է ջրածին քիմիական տարրից: Ցածր ջերմաստիճանի և շատ բարձր ճնշման պատճառով ջրածինն այդ մոլորակի վրա գտնվում է պինդ վիճակում: 

Ջրածին տարր պարունակող ցանկացած միացություն պարունակում է ջրածնի երկու իզոտոպ`        պրոտիում ( 99,98) և դեյտերիում (0,02): Աննշան քանակությամբ հանդիպում է նաև երրորդ իզոտոպը` տրիտիումը:

                                                     ջրածնի իզոտոպները

Ջրածին տարրն առաջացնում է ջրածին պարզ նյութը՝  

Ջրածնի մոլեկուլի բանաձևն է՝ H2, հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը՝ 2,016 (կլորացված 2), մոլային զանգվածը՝ 2 գ/մոլ՝

ջրածնի մոլեկուլի մոդելը

Ջրածինը բնության մեջ ազատ վիճակում հանդիպում է չնչին քանակով՝ գլխավորապես մթնոլորտի  վերին շերտերում:  Երբեմն, այն երկրի ընդերքից դուրս է գալիս այլ գազերի հետ հրաբխային ժայթքումների, ինչպես նաև նավթի արդյունահանման ժամանակ:

ՀԱՐՑԵՐ, ՎԱՐԺՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԵՎ ԽՆԴԻՐՆԵՐ

• Ո՞ր դեպքում է խոսքը վերաբերում ջրածնին՝ որպես քիմիական տարրի.
• ա) ջրածին պարունակում է մարդու օրգանիզմը,
• բ) ջրածնի լուծելիությունը ջրում վատ է,
• գ) ջրածնի զանգվածային բաժինը ջրում ≈11% է:
• Թվարկե՛ք հինգ նյութ, որոնց կազմում ջրածին տարր է առկա:

H20,SiH, NaOH, OH,:

Նաֆտ,Սպիտակուց,Ճարպեր, Ջուր, ածղաջուր

• Ինչո՞ւ մոլեկուլային ջրածինը չի հանդիպում Երկրի մթնոլորտի ցածր շերտերում:

Որովհետև ինքը առանց դրա էլ դժվար է հանդիպվում և սովորաբար հանդիպվում է վերին շերտերում ։

• Որքա՞ն է 8 գ զանգվածով ջրածնի
• ա) նյութաքանակը (մոլ),
• բ) ծավալը

m (H) = 8գ
Ar (H₂) = 2
V (նյու) = m/Ar = 8/2 = 4 (մոլ)
բ. ծավալ
V (ծավալ) = m * Vm /M = 8 * 22,4 /2 = 89,6

1. Պատասխանե՛ք հետևյալ հարցերին.

ա) ո՞րն է թթվածին տարրի քիմիական նշանը,

o2

բ) որքա՞ն են թթվածնի հարաբերական ատոմային և մոլային զանգվածները,

Պատ․՝ 32

գ) ո՞րն է թթվածին տարրի կարգաթիվը,

թթվածիի կարգաթիվը 8—թն է։

դ) քանի՞ էլեկտրոն է առկա թթվածնի ատոմի արտաքին էներգիական մակարդակում,

Պատ․՝ 8 էլեկտրոն

6. Հիմնականում ի՞նչ գործընթացներով է պայմանավորված թթվածնի ծախսը բնության մեջ, և ո՞ր երևույթով է այն վերականգնվում։

Թթվածինը հիմնակականում ծախսվում է նյութերի այրման օքսիդացման, օրգանական նյութերի նեխման և կենդանի օրգանիզմնների շնչառության վրա։Ծախսված թթվածինը վերականգնվում է լուսասինթեզի միջոցով։

6. Գազային խառնուրդը պարունակում է 2,5 մոլ թթվածին և 3 մոլ օզոն: Որքա՞ն է այդ խառնուրդի զանգվածը (գ):

Նյութի գազային վիճակը ։ Ավոգադրոյի օրենք

1. Ո՞ր նյութերին է վերաբերում Ավոգադրոյի օրենքը և ինչո՞ւ:

Ավոգադրոյի օրենքը վերաբերում է գազային նյութերին ։ Ըստ Ավոգադրոյի օրենքի արտաքին միատեսակ պայմաններում գտնվող տարբեր գազերի հավասար ծավալները պարունակում են միևնույն թվով մոլեկոլներ

1. Ի՞նչ գազային նյութեր գիտեք, թվարկեք 5 նյութ, որոնք սովորական պայմաններում գտնվում են գազային վիճակում:

Թթվածին, ջրածին, ազոտ,շմոլ գազ , մեթան , ջրային գազ ։

1. Ինչո՞ւ ճնշման չափավոր փոփոխությունը հեղուկ և պինդ նյութերի ծավալների վրա գրեթե չի ազդում, մինչդեռ գազային նյութի ծավալը փոփոխվում է՝ ճնշման փոփոխությանը համապատասխան:

Ճնշման չափավոր փոփոխությունը հեղուկ և պինդ նյութերի ծավալների վրա գրեթե չեն ազդում ,որովհետև պինդ և հեղուկ նյութերի միջմոլեկուլային տարածությունը շատ փոքր է ։ Այս նյութերում մոլեկլուները ու մասնիկնները սերտ հպված էն միմիանց ։ Իսկ գազային նյութերինը մոլեկուլների միջև տարածություն կա ։

1. Ինչպե՞ս կփոխվի շարժվող մխոցի տակ գտնվող գազի ծավալը ջերմաստիճանն իջեցնելիս:

Գազի միջմոլեկուլային տարածությունը կփոքրանա ։

Պատասխանել հարցերին

1) Ո՞րն է նյութի քանակի միավորը

Ա) լիտր

Բ)կգ

Գ)մոլ

2)Տարրը գտնվում է երրորդ պարբերության 5-րդ խմբի գլխավոր ենթախմբում։Ո՞րն է այդ տարրը

Ա)ազոտ

Բ) ֆոսֆոր

Գ) այլումին

Դ) Արսեն

3)Ո՞րն է ածխաթթու գազի բանաձևը
co₂

4)Որու՞մ է պղնձի զանգվածային բաժինը ամենամեծը

Ա)Cu0

Բ)CuCl2

Գ)Cu20

Դ)CuSO4

5)Սահմանել քիմիական երևույթ հասկացությունը։ Առաջարկել առնվազն երկու օրինակ։

Քիմիական երևույթնե8 en կոչվում այն երևույթները, որոնց ժամանակ փոխվում է նյութի բաղադրությունը, մի նյութից առաջանում է երկու և ավելի նյութեր։ Քիմիական երևույթներին այլ կերպ անվանում են քիմիական ռեակցիաներ կամ փոխարկումներ։

6) Ի՞նչ սկզբունքով են կազմվում քիմիական տարրերի նշանները։ Բերել օրինակներ։

7)Գրել։ Կերակրի աղի և շաքարի քիմիական բանաձևը։
Կերակրի աղ – NaCl
Շաքար – C₁₂H₂₂o₁₁

8)Ո՞ր հարկում և ո՞ր բնակարանում է ապրում ածխածին տարրը։

Ածխածին տարրը բնակվում է 2-րդ հարկի 4-րդ բնակարանում

9)Որքա՞ն է պրոտոնի լիցքը

Ա) 0

Բ)+1

Գ)-1

Դ) Z

)Ո՞րն է նյութի քանակի միավորը

1. լիտր
2. կգ
3. մոլ
4. գ/սմ3

2)Ո՞ր օրենքի սահմանումն է «քիմիական ռեակցիայում ընդհանուր զանգվածը հավասար է ռեակցիայի հետևանք ընդհանուր զանգվածին».

1. Ավոգադրոյի օրենք
2. բաղադրության հաստատունության օրենք
3. զանգվածի պահպանման օրենք

3)Ինչպե՞ս է կոչվում այն թիվը, որը դրվում է ռեակցիայի հավասարման մեր քիմիական բանաձևերից առաջ,

1. ինդեքս

2.զանգված

3. գործակից
4. հարաբերական մոլեկուլային զանգված

4)Հետևյալ ռեակցիաներից ո՞րն է միացման ռեակցիաի հավասարում,

1. Pb+S PbS
2. 2HgO= 2Hg + O2

3, CaCOg = CaO + CO,

1. Ո՞վ և ե՞րբ է առաջարկել այսօր օգտագործվող քիմիական նշանները:
   Այսօր օգտագործվող քիմիական նշաններրը առաջարկել է շվեդ քիմիկոս Ի. Բերցելիուսը (1779-1848):
2. Ի՞նչ սկզբունքով են կազմվում քիմիական տարրերի նշանները: Բերեք օրինակներ:
   Հիմնականում անվանվել են նյութերի լատինական, կամ հունական անվանումների սզբնատառերով:
3. Ի՞նչ ծագում ունեն քիմիական տարրերի անունները: Առաջարկե՛ք օրինակներ:
   Հիմնականում անվանվել են նյութերի լատինական, կամ հունական անվանումների սզբնատառերով: Օրինակ՝ Cu (cuprum), Ca (calcium):  Մի մասն անվանվել են արեգակնային համակարգի մոլորակների անուններով, օրինակ՝ սելեն- Լուսին, տելուր- Երկիր, ուրան, նեպտուն և այլն: Անվանվել են նաև ի պատիվ տարբեր պետությունների: Օրինակ՝ գալիումը Ֆրանսիայի հին անվանումն է, գերմանիումը Գերմանիայի պատվին, և ռութենիում, որը Ռուսաստանի լատինական անվանումն է:
   Նյութերն իրենց անվանումները ստացել են  նայև հայտնի գիտնականների պատվին: Այդ նյութերն են՝ էյնշտեյնիում, մենդելեևիում, նոբելիում և այլն:
4. Քիմիական տարրի ո՞ր բնութագիրն է արտահայտում քիմիական նշան:
   Քիմիական նշանը տարրի ինչպես որակական այնպես էլ քանակական բնութագիրն է:
5. Լրացրե՛ք բաց թողնված բառերը:
   N քիմիական նշանը նշանակում է, որ դա ազոտ տարրն է (որակական բնութագիր), ընդ որում ազոտի մեկ ատոմն է  (քանակական բնութագիր):
6. Գրե՛ք այն տրրերի հայերեն անվանումները և քիմիական նշանները, որոնք արտահայտում են՝ ցե, էն,  էս, պէ, կուպրում, ֆեռում, արգենտիում:
   ցե- ածխածին- C
   էն- ազոտ — N
   էս- ծծումբ-S
   պէ- ֆոսֆոր-P
   կուպրում- պղինձ- Cu
   ֆեռում- երկաթ- Fe
   արգենտիում- արծաթ- Ag
7. Գլուխկոտրուկ: Լրացրե՛ք դատարկ վանդակները նշված տարրերի անվանումների  պակասող տառերով:  Si, He,Ba, Na
   Սիլիցիում, հերիում, բարիում, նատրիում:Առաջադրանք:
   Արեգակնային համակարգի մոլորակների անուններով- նեպտունիում, ուրան, տելուր, սելեն:
   Իրենց առաջադրած պարզ նյութերի հատկություններով-ֆոսֆոր, ջրածին, թթվածին:
   Աշխարհագրական անուններով- գերմանիում, գալիում, ռութենիում:
   Մեծ գիտնականների անուններով- կյուրիում, ֆերմիում, էյնշտեինիում, պոլոնիում, մենդելևիում, նոբելիում

Բոլոր նյութերն ըստ կառուցվածքի բաժանվում են երկու խմբի՝ մոլեկուլային և ոչ մոլեկուլային կառուցվածքով նյութեր։Մոլեկուլային կառուցվածքով նյութերը կազմված են մոլեկուլներից (H₂, O₂, Br₂, I₂, NO, CO₂, H₂SO₄, CH₄, C₄H₁₀, CH₃OH, CH₃COOH, ազնիվ գազեր և այլն)։ Այս նյութերի գերակշիռ մասն ունի ցածր հալման և եռման ջերմաստիճաններ, մի զգալի մասն էլ սենյակային ջերմաստիճանում հեղուկ կամ գազային վիճակում է, քանի որ մոլեկուլների միջև քիմիական ամուր կապերը բացակայում են։Այս նյութերի համար կիրառելի է բաղադրության հաստատունության օրենքը՝ անկախ դրանց ստացման եղանակից դրանց բաղադրությունը հաստատուն է։ Սրանից հետևում է, որ դրանց կարելի է կոչել նաև դալթոնիդներ։ Ոչ մոլեկուլային կառուցվածքով նյութերի խմբին պատկանում են իոնական, ատոմական և մետաղական բյուրեղացանց ունեցող նյութերը, որոնց մասնիկների միջև կան ուժեղ փոխազդեցության ուժեր՝ իոնական և կովալենտային ամուր կապեր։ Սրանք պինդ վիճակում են, ունեն բարձր հալման ջերմաստիճաններ, իսկ հալման ջերմաստիճանները մետաղների դեպքում փոխվում են լայն տիրույթում

1. Հետևյալից ո՞րն է քիմիական նշանների և ինդեքսների միջոցով նյութի բաղա- դրության արտահայտման գրառումը,

1) քիմիական հավասարում

3) քիմիական ռեակցիա

4) քիմիական տարր

2) քիմիական բանաձև

2)Ո՞ր մասնիկներն են ատոմի միջուկում, որը(որոնք)՝ էլեկտրոնային

1) պրոտոն, էլեկտրոն և նեյտրոն

2)պրոտոն և էլեկտրոն, նեյտրոն

3) նեյտրոն և պրոտոն, էլեկտրոն

4) նեյտրոն և էլեկտրոն, պրոտոն

3. Ինչպես են փոփոխվում տարրերի մետաղական և ոչ մետաղական հատկու-

թյունները պարբերություններում ձախից աջ.

1) մետաղականն ուժեղանում է, ոչ մետաղականը՝ թուլանում

2) մետաղականը թուլանում է, ոչ մետաղականը՝ ուժեղանում

3) մետաղականը մնում է անփոփոխ, ոչ մետաղականը՝ թուլանում

4) մետաղականը թուլանում է, ոչ մետաղականը՝ մնում անփոփոխ

4. Ի՞նչ քիմիական կապ է առաջանում միևնույն ոչ մետաղի ատոմների միջև էլեկտրոնային զույգի առաջացման հաշվին.

1) իոնային

2) կովալենտային բևեռային

3) կովալենտային ոչ բևեռային

4) իոնային և կովալենտային ոչ բևեռային

5. Հետևյալ տարրերից որի՞ մոլեկուլն է միատոմանի սովորական պայմաններում.

1) ազոտ

2) նեոն

3) քլոր

4) ջրածին

6. Ջրածնի ո՞ր հատկությունը ֆիզիկական չէ.

1) օդից թեթև է

2) ջրում համարյա անլուծելի է

3) անհոտ է և անգույն

4) այրվում կամ պայթում է օդում