Ի՞նչ է բալլադը
Բալլադը գրական ժանր է: Սա պոեզիայի կամ արձակի տեսքով գրված գրական ստեղծագործություն է, որը միշտ ունի ընդգծված սյուժե։ Ամենից հաճախ բալլադները պատմական իրադարձությունների մասին են և դրանց մեջ կարելի է ծանոթանալ որոշակի պատմական կամ առասպելական կերպարների:.
Երբեմն բալլադները գրվել են երգվելու համար, դրանք թատերական ներկայացումներ են դարձել: Մարդիկ սիրահարվել են այս ժանրին, առաջին հերթին, հետաքրքիր սյուժեի պատճառով, որը միշտ որոշակի ինտրիգ էր պարունակում։Բալլադի ժանրում հազվադեպ են լինում հատուկ գեղարվեստական կերպարներ։ Մարդիկ սիրում են ճանաչել այն կերպարներին, որոնք նախկինում հավանել են։ Առաջին անգամ «բալլադ» տերմինը օգտագործվել է հին Պրովանսալ ձեռագրերում դեռևս 13-րդ դարում։ Այս ձեռագրերում «բալլադ» բառն օգտագործվել է պարային շարժումները նկարագրելու համար։
Այդ ժամանակներում այս բառը գրականության կամ արվեստի այլ ձևերի մեջ չէր նշանակում որևէ ժանր։ Որպես բանաստեղծական գրական ձև՝ բալլադը սկսեց ընկալվել միջնադարյան Ֆրանսիայում միայն 13-րդ դարի վերջին։ Առաջին բանաստեղծներից մեկը, ով փորձել է գրել այս ժանրում, ֆրանսիացի Ժաննո դը Լեկուրելն է։ Բայց, այն ժամանակների համար, բալլադի ժանրը զուտ բանաստեղծական չէր։
Նման բանաստեղծություններ գրվել են երաժշտական կատարումների համար։ Երաժիշտները պարել են բալլադի տակ՝ այդպիսով զվարճացնելով հանդիսատեսին։ Որոշ ժամանակ անց այս ժանրն իր տեղը գտավ եվրոպացի այլ բանաստեղծների և գրողների ստեղծագործություններում։ Ինչ վերաբերում է ռուս գրականությանը, ապա դրա մեջ բալլադը հայտնվել է միայն 19-րդ դարում։
Դա տեղի ունեցավ այն պատճառով, որ ռուս բանաստեղծները ոգեշնչված էին գերմանական ռոմանտիզմով, և քանի որ այն ժամանակվա գերմանացիներն իրենց քնարական ապրումները նկարագրում էին բալլադներով, այս ժանրը արագորեն տարածվեց նաև այստեղ։ Ռուսական ամենահայտնի բալադային բանաստեղծներից են Պուշկինը, Ժուկովսկին, Բելինսկին և այլք։ Համաշխարհային ամենահայտնի գրողներից, որոնց բալլադները, անկասկած, մտան պատմության մեջ, կարելի է անվանել Գյոթեին, Կամենևին, Վիկտոր Հյուգոյին, Վալտեր Սքոթին և այլ ականավոր գրողների։
Հովհաննես Թումանյանի Փարվանան «Փարվանա» բալլադը Թումանյանը գրել է 1902 թ.: Ժողովրդական այս լեգենդի մասին հեղինակը առաջին անգամ լսել է Ներսիսյան դպրոցում սովորելու տարիներին, իր դասընկեր Գրիգոր Վանցյանից: Հետագայում այցելել է Ախալքալաք, Փարվանա լիճ, տեղի ժողովրդից Փարվանայի մասին լսել ավանդություններ ու զրույցներ: Իր ստեղծագործությանը բնորոշ եղանակով Թումանյանը բալլադն սկսում է գեղեցիկ բնապատկերով: Փարվանա արքայի անառիկ ամրոցի էպիկական հանդարտ նկարագիրը լրացվում է արքայի դստեր քնարական գեղեցիկ պատկերով: Բալլադի սկիզբն ստեղծում է երջանկության սպասման տրամադրություն, որ գործողությունների հետագա զարգացման ընթացքում աստիճանաբար մարում է և տեղի տալիս տխուր պատկերի:
Լեռների բարձրունքի վրա՝ սարերի ուսին թիկնած ամրոցում, ապրում է Փարվանա արքան, ով, ըստ ընդունված սովորության, իր չնաշխարհիկ դստեր համար պետք է փեսացու ընտրի կտրիճների մրցության միջոցով: Ինչպես «Անուշ» պոեմում, այստեղ ևս չի նկարագրվում Փարվանա դստեր գեղեցկությունը: «Փարվանա» բալլադում սիրո իդեալի փնտրտուքի հետ մեկտեղ կարևորվում է գեղեցկության գաղափարը: Ոչ միայն սերը, այլև գեղեցկությունը, որն էլ հենց ծնունդ է տալիս սիրո, մարդուն մղում է սխրանքի ու զոհաբերության:
Գեղեցկությունը մարդու վրա թողնում է մոգական ազդեցություն: Երբ հորը թևանցուկ երևում է արքայադուստրը, Հառաչում է ողջ աշխարհը, Կըտրիճները, քարացած, Երազների մեջ են ընկնում՝ Էս աշխարհքից վերացած: Անշուշտ, գեղեցկությունը կարող է լինել ոչ միայն և ոչ այնքան ֆիզիկական, այլև հոգեկան, ներքին, բարոյական: Եվ Փարվանա դստեր կերպարում միավորված են գեղեցկության բոլոր այս ըմբռնումները: Երկնային գեղեցկության տեր աղջիկը նաև խելացի է, որ ձգտում է փոխադարձ ու արժանավոր սիրո: Նրա պատկերացմամբ՝ սիրո իրավունք չեն տալիս ո՛չ ֆիզիկական ուժը (տմարդի մեկը կարող է ուժով հաղթել առաքինի մարդուն), ո՛չ աշխարհի գանձերը
: Նրան չեն բավարարում հոր պայմանները: Ընտրի՛ր, զարկի՛ր ձեռքիդ խնձորն Անհաղթներից անհաղթին: Բալլադում դրսևորվել են նաև մարդկային արժանիքների վերաբերյալ հին ու նոր ըմբռնումները: Մարդկության զարգացման ավելի վաղ շրջանում կարևորվել են հատկապես մարդու ֆիզիկական ուժը, նրա քաջությունը:
Այդ միտքն արտահայտվում է Փարվանա արքայի խոսքի մեջ, երբ նա աղջկա ուշադրությունը հրավիրում է «անհաղթներից անհաղթին», մինչդեռ աղջիկը գերադասում է հոգևոր ու բարոյական արժանիքները, որոնք հատուկ են նոր ժամանակի մտածողությանը. Փարվանա դստերը չեն բավարարում անգին գանձեր առաջարկող կտրիճների ցանկությունները, որովհետև նա սիրո մեջ փոխադարձություն և հավերժություն է փնտրում. — Ինչի՞ս են պետք ոսկին, արծաթ Եվ կամ աստղը երկընքի, Ոչ էլ գոհար եմ պահանջում Սեր-ընկերից իմ կյանքի:
Փարվանա դուստրը անշեջ հյուր է ուզում, այսինքն՝ հավերժական, չմարող սեր: Անշեջ հուրը գտնելու համար երիտասարդները ցրվում են աշխարհով մեկ, տարիներ են անցնում, բայց չեն վերադառնում: Կյանքը և շրջապատը իրենց հետաքրքրությունը կորցնում են աղջկա համար, նա մնում է իր սպասումների, իր տենչերի հետ միայնակ և, իր իդեալին չհասնելու ցավից հուսահատ՝ լաց է լինում:
Հավերժական սիրո անհնարինությունը իմաստազուրկ ու սառն է դարձնում աշխարհը. Թառամում է սիրտըս ահա, Պաղ է այս կյանքն ու տըխուր… Աղջկա արցունքները ծածկում են իրեն, ամրոցը, քաղաքը, գոյանում է Փարվանա լիճը, որի վճիտ ջրերը ծփում են՝ ինչպես արտասուք: Փարվանա լիճն իր մեջ հավերժորեն պահում է գեղեցիկ սիրո կարոտն ու խորհուրդը:
Փ Ավանդությունն ասում է, որ կրակի թիթեռները Փարվանա կտրիճներն են, որոնք շտապելուց թև են առել ու դարձել թիթեռ: Ջանք է անում ամեն մինը, Շուտով տանի, տիրանա… Ու այրվում են, այրվո՜ւմ անվերջ Կըտրիճները Փարվանա: